Il valser dalla carezia 1982

1982 Il valser
Teater a Rueras
(GR 8-4-1982)
Tenor il calender essan nus gia duas janmas el temps da primavera. En la Val Tujetsch denton sent’ins aunc pauc da quels simtoms. Tscheu e leu ughegia in pei-pulein schenadamein da cuchegiar ord la tiara. Duront il liung temps d’unviern han las uniuns culturalas da vitgs e valladas giu peda da sedar giu cun cant, musica ni teater per saver delectar il pievel enzacontas uras el temps legreivel da Pastgas.
Il toc
Era la gruppa da teater da Rueras, ch’exista gia il tierz onn, ei sepreparada dapi Daniev per porscher ina cumedia agl auditori. Il toc senmnna «Il valser dalla carezia», ina cumedia en 4 acts da Thornton Wilder, che ei vegnius translatans da Hubert Venzin da Rueras. Entuorn igl onn 1830 ha John Oxenford scret la cumedia «A Weil Spent Day». 1842 ha il cumediant da Vienna, Johann Nestroy, fatg da quella cumedia ina farsa «Einen Jux woll’er sich machen». Plinavon ei quella stucca ida ell’America.
Era leu han ins fatg pliras midadas; ordlunder ei vegniu il renomau musical «Hello Dolly» che ei vegnius translataus cul num: «In valser dalla carezia». Pia ha quei toc ina ualti variabla derivonza, naven da Londra, New York, Vienna etc. eis el arrivaus a Rueras. La fuorma externa dil toc cumedia, farsa, musical – ei segir semidada, mo il motiv dall’acziun ei adina restaus il medem.
L’acziun dil «Valser dalla carezia» succeda a Vienna ed a Pottenstein igl onn 1890. Il regissur, Duri Battesta Venzin, ha buca schau per breigias da mussar la cumedia aschi originalmein sco pusseivel ed era giugaduras e giugadurs ein sestentai seras ora per emprender las rollas da vaglia e vegnan segir era a cuntentar ils aspectaturs. Sur dil toc sco tal lessel jeu nuota tradir pli bia. Lein sperar che numerus lecturs da questas lingias prendien la breigia e vegnan a Rueras e sediverteschien in’uriala.
Invit
Al regissur, translatur, teatristas e teatrists san ins giavischar tier mintga producziun ina sala fullanada, quei che ei segir il meglier mussament da renconuschientscha ed engrazieivladad per las biaras uras ch’ein vegnidas unfridas si per quei bi art. Fagei pia stem digl inserat e resalvei gia oz ina sera per vegnir a Rueras. Lein sperar ch’il «Valser dalla carezia» resti a finadin en buna memoria!
N.V. (Norbert Vinzens)

1982 Il valser 01

Teater a Rueras (GR 16-4-1982)
Il temps da Pastgas ei il temps da legria, levada, nova veta. Segir il punct il pli culminont en la liturgia. Uss ei era il temps che la natira sesviluppescha danovamein ed ils pigns verdins cuehegian schenadamein ord la tiara. Tut che spetga vess sil bi temps primavaun. Quei temps ei era fetg adattaus en nos vitgs per porscher ad jasters ed indigens concerts, cumedias ni schizun dramas. Duront uras ed uras ein ins sepreparai el liung temps d’unviern cun exercitar e modellar, seigi quei en cant, musica, tocs humoristics e teaters, per aschia saver porscher al publicum interessau in per uras da recreaziun e deletg. Suenter il liung e stentus unviern fa quei segir bein ad in e scadin.

Ina cumedia – zatgei dil cuntegn
La gruppa da teater da Rueras sepresenta era uonn cun ina cmnedia, pia zatgei humoristic, quei che tila forsa dapli ils aspectaturs el temps dad oz.
Il toc senunma: «Il valser dalla carezia, ina cumedia en 4 acts da Thornton Wilder, translatau da Hubert Venzin, Rueras.
L’acziun da quella cumedia succeda a Vienna ed a Pottenstein egl onn 1890.
Ei setracta dil commerciant e milliunari Melchior Zangler, che ha la capo-rolla, ch’ei vieus, ha 60 onns ed havess tuttina aunc mustgas da maridar. El ei in um da fatschenta ualti rigurs e stregns, tegn tut la glieud per tappaloris, vul perfin cumandar sin sia niaza cun tgi maridar, ha denton sez detgavunda da far per vegnir tier sia finamira. Ina amitga da sia dunna per miert, Dorothea Fischer, ina femna maligna, rufinada e naturalmein laghegiada da maridar il reh commerciant, buca ord carezia, mobein muort ils daners, vegn d’organisar e manipular ils plans da signur Zangler sco era d’auters habitonts da Pottenstein a moda marvegliusa ed aschia far in schischuri a moda zun legra.
Oravontut igl assistent ed igl emprendist dil signur ein segli sur las geinas ora, arrivan en situaziuns peniblas, vegnan denton da sligiar quellas a moda exemplariea. Sco il tetel senumna «Valser dalla carezia» aschia va il fil trasatras: carezia, amicezia, rivalitad, humanitad e pasch.
Lein denton buca tradir dapli. Vegni, admirei, sesmarvigliei e sediverti da cor! Ei vala la peina.

La translaziun
Il translatur dil toc, Hubert Venzin, ha capiu da dar al toc il ver suer humoristic cun bunas expressiuns e fetg capeivlas per in e scadin. Il toc sco tal ha schizun in coc ualti profund. Perquei ston ins mo tedlar bein ils plaids d’enqual giugadur ni giugadura, cura ch’ei vegn risdau viers il pievel. Al Hubert seigi fatg in cumpliment per sia buna ed ordvart beingartegiada translaziun. Buca per nuot eis el vegnius remunerans per quei toc dalla Ligia Romontscha. Mo aschia vinavon!

Buns acturs trasatras
La gruppa da teater da Rueras, sut la capavla reschia dil bab dil translatur, Duri Battesta Venzin, ha schau ora cups e purschiu als aspectaturs ina cumedia da vaglia. Giugaduras e giugadurs han dau lur rollas a moda meisterila. Sch’ins patratga che certs acturs han giu 150 e varga damondas, eis ei da smarvegliar co tut ei sesplegau senza incaps e cun in lungatg clar e concis. Schibein las rollas grondas sco era las pintgas, quellas che vegnan per part buca risguardadas aschi fetg, ein vegnidas dadas bein e cun sentiment. Entras las risadas dils aspectaturs ei il text ius tscheu e leu a piarder in tec, quei che ha denton gnanc disturbau aschi fetg. Era ils bials costums dalla firma Möller da Turitg ein curdai en egl agl aspectatur. Aschibein las fetg bialas culissas sco era la sempla sminca hart fatg impressiun als presents. Naturalmein ch’in specialist da teater savess aunc far menziuns specialas. Tut priu astga ins segir far in cumpliment als da Rueras.

Grondiusa prestaziun
Da Pastgas-sera ei la sala stada fullanada. Quei che ei curdau si ei che la giuventetgna pren peda per la musa cun assister ad ina cumedia. Naturalmein ch’ins ha buca emblidau il legher toc digl onn vargau. Cun grondiusa disciplina han ins saviu rir trasatras da cor, quei che fa segir bein ad in e scadin, oravontut ozildi, el temps da fuolas e stress. Alla fin da mintga act han ils giugadurs saviu raccoltar in applaus frenetic, quei che ei il meglier engraziament per las biaras uras da sacrifeci per emprender en in tal toc.
Al regissur, al translatur sco a tuts giugadurs e giugaduras cordiala gratulazinn per la prestaziun. Remunerar lur lavur san ins sulettamein entras esser fervent aspectatur d’ina tala cumedia. Che quella remuneraziun semuossi era duront las proximas produczinns cun ina sala fullanada, san ins giavischar da cor alla gruppa da teater, da Rueras.
N.V.

………