Club da skis Sedrun
Giubileum 50 onns Club da skis
Cronica dils onns 1914-1964
da Ludivic Hendry e Cristian Berther-Rhyner
D’in vegl scret prendein nus la notizia ch’ils anno 1910 fuvien entgins turists vegni da miez unviern sur l’Alpsu sur Tschamut entochen a Sedrun e priu albiert el renomau hotel vegl dalla Cruna. S’entelli ch’ins ha mirau sin quels jasters tscheccamein agraden. Mo il pli remarcabel fuva ei ch’ils schanis vevan rentau hazras aissas vid ils calzers, ils renomai skis. Ils buobs dalla val enconuschevan soliamein ils schinumnai tscherchels per ira sin la neiv, dils quals ils marcadonts da purschals fagevan diever, traversond els meinsvart vi encunter la primavera las prigulusas spundas dil Cuolm d’Ursera.
Emprema cuorsa dil club cun la suprastonza ed ils fundaturs dil club, ils 13 da schaner 1918
Sin peis davostier da seniester a dretg: Eugen Maissen-Decurtins, Rabius; Vigeli Monn, Bugnei; Giusep Deflorin, Camischolas; Gion Battesta Soliva, vitturin, Sedrun-Gonda; Ludivic Venzin, Selva; Luis Curschellas, Surrein; Bistgaun Bundi, scolast a Selva, da Medel; Flurin Monn, Surrein, Rest Valentin Monn, Sedrun; Giachen Benedetg Venzin, scolast a Selva d’Acla- Medel; Aluis Brugger, Rueras.
2. retscha, sesend: Gion Antoni Monn, Surrein; Hans Monn, Rueras; Lucas Berther, hotelier, president dil club, Sedrun; Gion Felici Monn, president communal ed actuar dil club, Camischolas; Barclamiu Coray, scolast a Rueras, da Laax; Gion Antoni Monn, Rueras; Sep Antoni Monn, Rueras.
Davontier giun palun: Gion (Giachen) Antoni Venzin, Rueras; Placi Jacomet, Sedrun; Bistgaun Cathomen, scolast, Dardin; Giachen Fidel Berther, scolast, Rueras, cassier dil club.
Sin finiastra: Duri Vigeli Soliva, Gonda; Giachen Giusep Cavegn Sedrun; Sigisbert Huonder, Sedrun
Sin scala: Paul Schmed, Camischolas, Giochin Berther, Sedrun, Giusep Flepp , Sedrun; Sep Fidel Gamboni, Sedrun.
Giubileum 75 onns Club da skis
Cronica dils onns 1914-1989
da Tarcisi Hendry
Ils davos ventgatschun onns 1964 – 1989
«In’uniun viva sch’ella vul viver», cun quels plaids da muossavia concludan ils cronists la cronica a caschun dil giubileum da 50 onns. Quels plaids han dau la curascha da cuntinuar e mussau la via el futur. Tschunconta onns existenza e lavur pil generalesser pretendan medemamein da cuntinuar cun tutta forza pil beinstar dil sport da skis en nossa biala val. Insumma ha il sport survegniu tut ina autra funcziun ch’antruras. Oz ch’il dueivel moviment maunca biaga el mistregn da mintgadi, vegn il sport en general propagaus pil beinstar corporal dad in e scadin. Lu ei il sport da skis era daventaus in divertiment per la fin dalla jamna e duront las vacanzas d’unviern. Antruras in sport da singuls – oz in sport da massa. Quellas premissas e quei svilup ei secapescha staus da grond avantatg pil club. Ils responsabels al tgamun dil club ein perquei semess cun admirabel engaschi alla lavur.
75 onns Club da skis Sedrun/Tujetsch
Giubileum 100 onns Club da skis
Fastitgs – Cronica dils onns 1914 – 2014
da Tarcisi Hendry
100 onns – Cronica Club da skis Tujetsch
Ils fastitgs da 100 onns
La naschientscha dil turissem d’unviern en Tujetsch schai entuorn l’entschatta dil 20avel tschentaner. Pli e pli savens vegnevan jasters cun skis sul Pass Alpsu da Milez oragiu ella val. Els ein vegni admirai, buca mo dils affons, anzi! Els han fatg marveglias e queidas. Ils ins han viu la pusseivladad da semover pli spert e tgunsch atras la val, ils auters han era giu ina autra vesta, sche buca visiun. Aschia ei il club da skis vegnius fundaus igl onn 1914. Entgins umens cun curascha per enzatgei tut niev per la val ein stai davontier e mess en moviment l’uniun.
Denter quels valerus secattan era sempels burgheis tuatschins, per semeglia ils calgers! Aschidadir han els introduciu e fatg enconuschent il sport da skis ella Val Tujetsch. In fatg che mereta renconuschientscha. Mo cun mieds primitivs, ils buobs cun slondas, ein els a sias uras i cun skis. Sch’ils iniziants vesessen oz co il sport da skis ei sesviluppaus en nossa vischnaunca, fagessen els segiramein egls gross; mo lein era sperar ch’els havessen grond plascher da veser co lur ovra ei sesviluppada.
Ils emprems onns ein els ton sco ina gruppa, quella lavura denton mordio pil club e per la carschientscha da quel. 
L’entschatta ei greva e nova. Per far attractiv il club vegn scochemai organisau cuorsas, gl’emprem pils affons e lu era pils commembers dil club. Quellas cuorsas contribueschan alla popularitad dil club. Oravontut ils buobs ein la gronda reclama per l’uniun. Il club fa veramein tut pusseivel per promover ils affons ed ils commembers dil club. Ils onns 1920 ein buns e da buna prosperaziun. Igl onn 1925 dumbra el gia 25 commembers e naven da 1927 fan era jasters part dallas purschidas dil club e daventan commembers. Quels onns fluerscha il turissem d’unviern ella val. Numerus hosps dalla Bassa, oravontut dalla regiun Turitg e cul promotur indigen, Lucas Berther, passentavan jamnas da sport ella val. L’Uniun da cura e traffic vegn fundada per dar dapli peisa alla nova plonta economica dalla vischnaunca. Ils Turitgès fundeschan igl onn 1928 ina subsecziun dil club indigen cul num „Club da skis Sedrun/Tujetsch – Secziun Unterland“. Ensemen dumbran els ussa ver siatonta commembers e commembras. Ils onns cuntinueschan cun vasts programs duront igl unviern. Las jamnas da sport culs hosps dalla Bassa ein emplenidas cun cuorsas, scola da skis, turas e divertiment. Ils Tuatschins emprendan d’enconuscher in auter mund e tier tutta stretgadad muntagnarda fan els lur svilup ed emprendan.
Quellas grondas activitads cun cuorsas stendidas, cuorsas da pag, derbys ed auter cuozan tochen la fin dils 1930. Igl onn 1939 vegn festivau ils 25 onns cun grond program. Denton – il temps d’uiara mauncan per gronda part ils hosps dalla Bassa. Ei vegn denton teniu la dira en quels onns cun porscher als indigens las cuorsas dils buobs e pils carschi la cuorsa dils commembers e per la regiun autras cuorsas attractivas.
Suenter l’uiara peglia l’uniun danovamein curascha da cuntinuar. Igl ei necessari da porscher empau divertiment als commembers ed alla populaziun. Aschia vegn empruau cun da tuttas fuormas da cuorsas, sco per semeglia il „Sie und Er Rennen“.
Il club surpren ussa era cuorsas regiunalas pli grondas, aschia la Staffetta sursilvana.
Ils onns 1950 trai in vent cun in sforz ed ina energia ella populaziun ed el club per promover in svilup turistic d’unviern enteifer la val. Cun la sutgera Cungieri, igl onn 1956 ed il runal sill’Alpsu, 1959, s’eporschan novas pusseivladads pil sport da skis e pil club. Tonpli semida quei lu aunc pli fetg cun l’avertura dil territori da kis a Milez, igl onn 1962. Quasi quater decennis organisescha il club cuorsas grondas a Milez ni sil Pass Alpsu – cuorsas regiunalas, naziunalas ed internaziunalas. Ils onns ein buns pil club.
Il 75avel, anno 1989, ei vegnius festivaus da camifo. Treis dis il meins fenadur, ils 16 tochen ils 18, ha il club fatg fiasta. Il venderdis sera ei staus dedicaus ad in lotto. La sonda han giugs sportivs giu liug silla plazza da ballapei e la sera fiasta cun sault. La dumengia ha in grond til presentau la historia dil club da skis e silsuenter ei stau fiasta en tenda. La fiasta da giubileum accentuescha e demonstrescha la posiziun dil club, sia forza e sia funcziun vargada ed actuala. Ils 250 commembers e commembras muntan enzatgei e suttastriheschan la valur da quell’uniun.
Il club cuntinuescha cun sias activitads. Ils 75 obligheschan da tener la dira ed esser cheu pil beinstar dil sport da skis. Il temps semida e cun quel era il carstgaun. Las generaziuns sebrattan el menaschi dil club. Insumma bia ei auter, ni tut ei auter ch’ils anno 1914. La gronda part dalla populaziun sto buca ver in’uniun per sedivertir ed anflar ragischs socialas ed era la schelta d’uniuns ei gronda. E tuttina han las biaras miserias. Aschia era il club da skis. Anflar glieud che s’engaschan a caschun da cuorsas ed insumma el tgamun ei daventau pli e pli grev. Las radunonzas ein caracterisadas d’ina pintga participaziun, pia propi pauc interess per la caussa. Per cletg restan tuttina entgins incarnai pil sport da skis e tilan il carr.
Oravontut ella sparta dalla promoziun dils affons, la OG, vegn luvrau cun tutta responsabladad per la scolaziun dils affons e possibilitau ad els da prender part a cuorsas regiunalas; quei el sectur alpin e nordic. Era las cuorsas pils affons da scola cuntinuan, mo era cheu ei igl interess buca pli aschi gronds e la sminuaziun dil diember d’affons fa il siu.
La medema situaziun, denton cun auters motivs, semuossa era tier las cuorsas dil club cun las seras hilaricas. Las cuorsas annualas dil club mantegnan la calamita ed ein attractivas e porschan oravontut als pli ambizius la pusseivladad da semiserar. Las seras hilaricas semantegnan oravontut pervia dallas rangaziuns. Mo era cheu vegn empruau da far attractiv cun empruar ora empau da tuttas pusseivlas purschidas e differentas localitads. En quei senn eis ei buca daventau lev per ils davontier.
Il club organisescha vinavon differentas cuorsas cun grondas pretensiuns als organisaturs. Ei vegn denton buca pli sempel. Savens mauncan ils gidonters e las gidontras. La societad ha fetg ses svilups ed ei daventada autra – ed a quellas midadas vegn empruau da s’adattar. La societad actuala fa autras pretensiuns. Las differentas suprastonzas ein sfurzadas d’agir ed empruar cun tut engaschi da trer il carr. Anflar il dretg recept ei buca adina lev. Aschia neschan novas ideas cun novas pusseivladads da sedivertir ella neiv.
Ton sc’ina crisa sefa valer duront entgins onns. Ussa ils davos onns tila il club puspei empau pli profund flad e sepresenta a moda restabilida e ferma. La vesta viers il giubileum da 100 onns ha dau anim, forza e niev slontsch. Sper las cuorsas ordinarias stat, sco quasi atras tuts decennis, la promoziun dils affons cun l’Organisaziun da Giuvenils. Il siemi che tuttas generaziuns han semiau ei restaus, da ver ord las retschas dil club in di in ver campiun internaziunal.
Viu anavos eisi stau in sbargat da vegnir 100 onns. Viu ella historia dil club buca adina sempel. La cronologia dil club attesta il vi e neu e si e giu. Grazia alla indignaziun da biaras persunas ha il club ussa dumignau quei tierm.
La Quotidiana Club da skis Sedrun/Tujetsch 21-03-14