Avon 65 onns – 1951: Neiv gronda

Igl onn dalla neiv gronda 1951 sco nus vein fatg atras a Cavorgia

(th) Ord vesta da Cavorgia ha Cecilia Hendry-Schmid (*1923) nudau la situaziun digl onn 1951. Ils uclauns han giu da sbatter culla situaziun muort l’isolaziun. Mieds tecnics sco oz muncavan aunc per gronda part. Da l’autra vart fuvan ils habitonts da lezs onns aunc pli ligiai culla natira e dumiganvan las caussas era grazia a lur enconuschientschas ed exprientschas e cun ina ferma cardientscha egl agid da Diu.

Igl unviern 1951 veva all’entschatta schaner dabia neiv. Entuorn miez il meins ei vegniu bun’aura cun favugn e neblas stgiras. Ils 16 da schaner ha mia sora (Maria Schmid cun Christian Berther) giu nozzas. Sco ei fuva usit avon onns, fagevan ils purs savens nozzas duront il Tscheiver e per la jamna ora. Ei fuva in mardis e duront la notg haveva ei dau empau neiv. Aschia haveva il cavagl cun schletta che veva menau ils spusai e nos geniturs a Sedrun, stuiu rumper atras via. Cun breigia essan nus auters envidai era serabitschai ad uras en baslegia parochiala per la messa da nozzas allas diesch. Suentermiezdi ha ei neviu intensiv ed entschiet cun cufla. Nies retuorn a Cavorgia ei staus stentus e prigulus muort il prighel da lavinas.

Sin quella moda ha l’aura cuntinuau e la nevada carscheva cun ried. La sonda, ils 19 da schaner, havein nus mesirau cun ina latta treis meters neiv nova e vedra. Quei fageva schon empau sterment, eran nus gie serrai giu da tutta communicaziun cun Sedrun. Sulettamein in apparat da telefon possibilitava contact anoviars ed enzatgei radios da battarias furnevan las informaziuns davart la situaziun dall’aura e la situaziun da neiv e lavinas el Grischun. Per vivonda vevan nus adina dabia provisiun e secapescha empau digl agen.

Far via denter casas, nuegls e begls dad aua savevan ils umens far mo cun palas, e quei era lavur stentusa che cuzzava uras ora. La sonda sera ei l’aura semegliurada e la neiv dada empau ensemen. Quei ei denton il mument da grond prighel da lavinas. En biars loghens el Grischun ed auters cantuns han las lavinas fatg gronds donns e caschunau la mort a bia persunas. La dumengia endamaun havein enderschiu che las lavinas seigien vegnidas giu la sonda ed ina sul vitg da Selva, gest baghegiaus da niev e devastau ina casa totalmein. Il giuven scolast dil vitg (Gion Giusep Giossi), che sesanflava quei mument persuls en casa, han ins anflau la dumengia endamaun morts. Aunc in’autra persuna, il pur Paul Benedetg Venzin, ha la lavina tschaffau, mo ei per cletg sedeliberaus sez.

A Cavorgia sesentevan nus segirs dil prighel da lavinas. Nus havevan in ferm uaul sul vitg. Cul temps havein enderschiu che ina lavina giu dalla Vallatscha e dalla Muota hagi derschiu dabia plontas dapertut egl uaul. Gronda surpresa!

Enzacu el meins fevrer ha ei puspei dau empau neiv, rut en favugn e pluiu bravamein. Ils tetgs dallas casas e clavaus eran surcargai cun la pesanca dalla neiv greva. Aschia han ils umens bunamein ughegiau la veta cun ir sils tetgs e dustar neiv. En las casas han ins magari stuiu rinforzar ils isiarchels tetg cun metter en petgas.

Per nus dunnas e mummas era il haver aua en casa e lavar ora resti in problem. Ei fuva stentus da mo serabitschar tochen giu tiel begl dad aua. Aschia prendevan nus en casa neiv ed emplenevan curters cun quella per schar luar. Fetg impurtont fuva che neginas persunas vegnien malsaunas. Ina dunna ha giu ils 19 da schaner ina naschientscha (Leci, fegl da Gaudenz e Sabina Hendry-Caduff). Per la habana vegn ei ad esser stau in stentus viadi naven da Rueras ed ora Surrein tochen Cavorgia, mo tut ei per cletg iu ora en bein cun la mumma ed il taffer buob. Las vischinas ein segidadas cun la famiglia ed il percasa.
Suenter biabein duas jamnas ei la communicaziun denter Cavorgia e Sedrun pusei stada aviarta. Da lavur cumina han ins badelau ora la neiv da Sedrun anora ed era naven da Cavorgia. Maschinas da neiv fuvan buca aunc avon maun.

L’aura ei stada vinavon variabla cun bischas mo era bia favugn. Cu la marschauna ei rutta en, ein fetg grevas lavinas ruttas ora e puspei fatg donns ad uauls e baghetgs. Igl avrel ha la neiv stuiu ceder bravamein, denton, ils 30, ha ei puspei dau in meter neiv nova. Sin quei ei vegniu fetg migeivel, aschia che suenter ils 20 da matg havein nus tuttina saviu metter ora la grascha sils praus ed arar. En quella aura humida e caulda ha il pastg catschau stermentus spert, aschia ch’il fenadur havein saviu far ina gronda fenada. Denton con grevs e grobs quei fein ei staus da segar ed enzerdar, havein mai emblidau. E lu aunc purtar tut en buordis si dies tochen en clavau.

Auters loghens el Grischun ed auters cantuns han pitiu bia dapli che nus dallas lavinas. Ei ha custau bia vetas e dau fetg gronds donns e dis da sgarschur e temas.

Cun agid da Cantun e Confederaziun ein ustonzas e lavineras vegnidas construidas per schurmegiar ils vitgs. Era plontaziuns d’uauls han ins fatg. Mo la natira ei pli ferma ch’il carstgaun, aschia che tut il prighel san ins buca prevegnir. Ed unviarns cun grondas nevadas dat ei da temps en temps.