Vocabulari tuatschin
„La val ha cun sia situaziun geografica formau duront tschentaners ina vallada isolada, quei oravontut igl unviern. Aschia ei era il lungatg seformaus ad in dialect, il dialect da Tujetsch. Ni, il dialect tuatschin ei aunc il rest dil vegl lungatg romontsch discurrius ella Surselva. Muort l’isolaziun eis el semantenius ed ei oz l’atgnadad essenziala dils Tuatschins.“
Quei project ha la finamira dad inventarisar, da conservar il dialect da Tujetsch en sia fuorma actuala. Pliras persunas, plaidan il plaid e fuorman cun quel ina construcziun. Previu ei era da registrar texts pli liungs, cuortas historias ni eveniments.
Dus vocabularis
Vocabulari pign en la Pintga grammatica tuatschina (2024)
Vocaburai grond en la Grammar of Tuatschin (2021)da Philippe Maurer-Checcini
Vocabulari plidau (en lavur)
Plaid | Tuatschin | Pronunzia | Construcziun |
alzar | uza | Té stùs uza empau. | |
amitg | amitg | Èl è in bien amitg. | |
anen | anain | anain | Èl vo puspè anain. |
anguoscha | anguéscha | ||
ansiel | anségl | La tgaura o in ansègl. | |
arbagia | arbagia | ||
ardiment | ardimain | ardimain | Èl o al detg ardimain. |
arpegiar | erpegiè | ||
asch | aisch | ||
aschi | usché | ||
aschia | uscheia | ||
ault | aut | ||
aunghel | aunghel | aungal | Mira tgei bi aungal! |
avon | avaun | avaun | Ju sun avaun baselgia. |
baditschun | badatschun | ||
bargir | bargi | ||
bastiment | bastimain | ||
bein | bégn | bègn | Quai fo bégn. |
bia | biè | ||
biadi | beadi | biadi | |
biara | bièra | ||
biars | bièrs | ||
bien | bien | ||
bitschar | bitschè | Èla betscha agl uffaun. | |
brenta | brainta | Al pur porta la brainta. | |
briec | briec | ||
brutg | brui | ||
buca | bétga | ||
bucca | bucca | ||
buccada | butgèda | Èl maglia ina butgèada paun. | |
bugen | ugen | ||
bugnar | bugnè | ||
buis | guis | ||
buliu | buliu | Agl um enquera bulius. | |
bunamein | bunamain | ||
buorsa | bursa | ||
buora | bura | ||
calger | calgè | ||
caltschiel | caltschegl | ||
calun | calun | ||
camin | tgamin | ||
caminada | tgaminada | ||
candalier | candaleir | Ela schubregia al candalier. | |
car | tgèr | Quai ski è ualti tgèrs. | |
cargar | cargè | Al manual carga la carretta. | |
carschientscha | carschientscha | Al graun o ina buna carschientscha. | |
carstgaun | carstgaun | Nus essan tuts carstgauns. | |
casa | tgèsa | Ju mon a tgèsa. | |
caschiel | caschiel | ||
caschun | caschun | ||
catschar | catschè | Al vadle catscha als vadials. | |
caultschas | tgautschas | ||
caura | tgaura | ||
cheu | co | Co ei nuet da fa. | |
clutschiera | clutscheira | La clutscheira sisa séls uvs. | |
colur | culur | ||
comba | tgomba | ||
combra | tgombra | ||
consequenza | consequenza | Quei o consaquenzas. | |
criec | criec | ||
cugliada | cuglièda | ||
cuntents | cuntians | ||
cuolm | cuelm | ||
cuolpa | cuelpa | ||
cuort | cuert | ||
cuosta/custar | cuesta | ||
cuoz | cuez | ||
cusadira | cusadira | ||
cusrin | cusrin | ||
dadens | dadains | ||
denter | dianter | ||
denteren | diantarain | ||
dents | dians | ||
di | de | ||
diesch | deisch | ||
Dieus | Diu | ||
differenza | difarènza | ||
duer | duai | ||
dumengia | dumengia | ||
dumiec | dumei | ||
ei | è | ||
ein | ain | ||
emplenir | ampleni | ||
empristar | amprestè | ||
en | ain | ||
enconuschent | enconuschaint | ||
endadens | aindedains | ||
endamen | andemain | ||
endirar | andira | ||
ensemen | ansiamen | ||
enta | ainta | ||
entrar | antra | ||
envidar | anvida | ||
enzatgei | anzatgéi | ||
eri | ari | ||
fai | fo | ||
fel | fèl | ||
fermar, fermein | ferma, fermain | ||
finiastra | fenestra | Siara la fenestra! | |
fiera | feira | ||
figliel | feglegl | ||
flugi | flugi | ||
fontauna | fontauna | ||
freid | fraid | ||
fundament | fundamain | ||
fuorcla | furcla | ||
fuorn | furn | ||
gada | ieda | ||
gartegiar | gartegiè | ||
gassa | giassa | ||
Gediu | Gediu | ||
geina | gaina | ||
gentar | genta | ||
gerau | gerau | ||
gievgia | geivia | ||
giuventetgna | giuvantetgna | ||
glieud | gliut | ||
gonda | gionda | ||
Gonda | Gionda | ||
graun | graun | ||
grev | greiv | ||
guota | gueta | ||
enguttar | enguta | ||
ha | o | ||
haver | avai | ||
ier | eir | ||
iev | eiv/uvs | ||
influenza | influenza | ||
inimitg | inimitg | ||
ischiu | ischiu | ||
izun | uzun | ||
jeu | ju | ||
lag | lac | ||
launa | launa | ||
legramein | legramain | ||
lenn | lenn | ||
lenna | lenna | ||
leu | lo | ||
lev | leiv | ||
leventa | lavanta | ||
lidimè | lidimè | ||
lieur | liur | ||
ligiar | liè | ||
ligiom | liom | ||
ligiongia | liongia | ||
luentar | luenta | ||
magliar | magliè | ||
magnuc | magnuc | ||
marcau | martgau | ||
marcladira | marcladira | ||
marenda | marianda | ||
maun | maun | ||
Medel | Meidel | ||
meder | méider | ||
mei | mè | ||
mèl | mégl | ||
mesa | miasa | ||
mesaun | masaun | ||
miedi | miedi | ||
miervi | miervi | ||
mischla | mischla | ||
moviment | movimain | ||
mulestus | mulèstus | ||
mussament | mussamain | ||
Mustér | Mustair | ||
naschientscha | naschientscha | ||
neidi | naidi | ||
ner | nair | ||
neu | no | ||
nevs | néivs | ||
niev | néiv | ||
nuorsa | nursa | ||
nuot | nuèt | Quai fo nuet. | |
pagar | piè | ||
parents | parians | Té as biè parians. | |
paterlier | paterleir | ||
patrun | patrun | ||
paun | paun | ||
pazienzia | pazienzia | ||
peda | péida | ||
pender | piander | ||
per | pr | ||
péra | paira | ||
perdanonza | pardanonza | ||
perdegar | pardegiè | ||
perschunier | parschuneir | ||
pertgei | pertgé | ||
pervia | pervia | ||
pigiament | pegemain | ||
pitir | piti | ||
piztgar | piztgè | ||
plaga | plaia | ||
plascher | plaschai | ||
plazzament | plazzamain | ||
pli | plé | ||
plievgia | pleivia | ||
predicant | pradicant | ||
preit | prait | ||
prer | preir | ||
preschientscha | preschientscha | ||
priedi | préidi | ||
priel | prégl | ||
primavera | prmevera | ||
provediment | provadimain | ||
prudientscha | prudientscha | ||
puder | pudai | ||
pugniera | pugneira | ||
puorla | purla | ||
pusmaun | pusmaun | ||
puspei | puspè | ||
quendisch | quindisch | ||
remegliar | ramagliè | ||
rieven | reivan | ||
risdar | rasda | ||
rontsch | rontsch | ||
rugar | ruiè | ||
ruosna | rùsna | ||
sabientscha | sabientscha | ||
saltar | suta | ||
santeri | sontari | ||
saung | saun | ||
saver | savai | ||
scala | stgèla | ||
scher | schai | ||
schui | schui | ||
schuiala | schuiala | ||
schumallins | schumalins | ||
schurmigiar | schurmegiè | ||
scua | scua | ||
segar | siè | ||
sempel | sempel | ||
sentiment | santimain | Ell’o buns sentimains. | |
sentir | santi | ||
settember | satiamber | ||
si | sé | ||
siado | sédo | ||
siglir | sagli | ||
sin | sèn | ||
smuldir | smaladi | ||
spieghel | spéghel | ||
spiel | speil | ||
spigia | spia | ||
spitgar | spatgè | ||
sternem | starnem | ||
stierl | stierl | ||
stizun | stizun | ||
stuer | stuai | ||
suenter | sianter | Sianter main nus o Mustair. | |
suga | suia | ||
sunscha | sungia | ||
suoschna | sunscha | ||
suprastonza | suprastonza | ||
surlischar | surlaschè | ||
talent | talen | ||
tardent | tardien | ||
tauna | tauna | ||
tedlar | tacla | ||
tei | té | ||
temer | tumai | ||
tempra | tiampra | ||
temprament | tampramain | ||
temps | tiams | ||
tener | tanai | ||
tgei | tgéi | ||
tievi | teivi | ||
tiu | tiu | ||
ton | taun | ||
tratsch | tratsch | ||
tschaguola | tschagùla | ||
tschenghel | tschaingal | ||
tschera | tschaira | ||
tscherescha | tschareischa | ||
tscheu | tscho | ||
tschiel | tschiel | ||
tschien | tschien | ||
tuor | tur | ||
tuos | tus | ||
tussegar | tussegiè | ||
uaul | uaut | ||
udir | udi | ||
uestg | uestg | ||
uffiern | uffiern | ||
ugau | uiau | ||
unviern | unviern | ||
uolp | uelp | ||
uorden | urden | ||
uors | uers | ||
uost | uest | ||
ustier | usteir | ||
utschi | utschi | ||
va | vo | ||
vargar | vargè | ||
veder | veider | ||
venter | vianter | ||
ver | vair | ||
viadi | vièdi | ||
vieu | viu | ||
vieua | viua | ||
viseta | vaséta | ||
vonza | vonza | ||
zatgei | zatgéi | ||
zavrar | zavra | ||
zuola | zula | ||
zuolc | zulc |