Vocabulari tuatschin

La val ha cun sia situaziun geografica formau duront tschentaners ina vallada isolada, quei oravontut igl unviern. Aschia ei era il lungatg seformaus ad in dialect, il dialect da Tujetsch. Ni, il dialect tuatschin ei aunc il rest dil vegl lungatg romontsch discurrius ella Surselva. Muort l’isolaziun eis el semantenius ed ei oz l’atgnadad essenziala dils Tuatschins.
Quei project ha la finamira dad inventarisar, da conservar il dialect da Tujetsch en sia fuorma actuala. Pliras persunas, plaidan il plaid e fuorman cun quel ina construcziun. Previu ei era da registrar texts pli liungs, cuortas historias ni eveniments.

Dus vocabularis

Vocabulari pign en la Pintga grammatica tuatschina (2024)

Vocaburai grond en la Grammar of Tuatschin (2021)da Philippe Maurer-Checcini

Vocabulari plidau (en lavur)

Plaid Tuatschin Pronunzia Construcziun
alzar  uza Té stùs uza empau.
amitg  amitg Èl è in bien amitg.
anen  anain  anain Èl vo puspè anain.
anguoscha  anguéscha
ansiel  anségl La tgaura o in ansègl.
arbagia  arbagia
ardiment  ardimain  ardimain Èl o al detg ardimain.
arpegiar  erpegiè
asch  aisch
aschi  usché
aschia  uscheia
ault  aut
aunghel  aunghel  aungal Mira tgei bi aungal!
avon  avaun  avaun Ju sun avaun baselgia.
baditschun  badatschun
bargir  bargi
bastiment  bastimain
bein  bégn  bègn Quai fo bégn.
bia  biè
biadi  beadi  biadi
biara  bièra
biars  bièrs
bien  bien
bitschar  bitschè Èla betscha agl uffaun.
brenta  brainta Al pur porta la brainta.
briec  briec
brutg  brui
buca  bétga
bucca  bucca
buccada  butgèda Èl maglia ina butgèada paun.
bugen  ugen
bugnar  bugnè
buis  guis
buliu  buliu Agl um enquera bulius.
bunamein  bunamain
buorsa  bursa
buora  bura
calger  calgè
caltschiel  caltschegl
calun  calun
camin  tgamin
caminada  tgaminada
candalier  candaleir Ela schubregia al candalier.
car  tgèr Quai ski è ualti tgèrs.
cargar  cargè Al manual carga la carretta.
carschientscha  carschientscha Al graun o ina buna carschientscha.
carstgaun  carstgaun Nus essan tuts carstgauns.
casa  tgèsa Ju mon a tgèsa.
caschiel  caschiel
caschun  caschun
catschar  catschè Al vadle catscha als vadials.
caultschas  tgautschas
caura  tgaura
cheu  co Co ei nuet da fa.
clutschiera  clutscheira La clutscheira sisa séls uvs.
colur  culur
comba  tgomba
combra  tgombra
consequenza  consequenza Quei o consaquenzas.
criec  criec
cugliada  cuglièda
cuntents  cuntians
cuolm  cuelm
cuolpa  cuelpa
cuort  cuert
cuosta/custar  cuesta
cuoz  cuez
cusadira  cusadira
cusrin  cusrin
dadens  dadains
denter  dianter
denteren  diantarain
dents  dians
di  de
diesch  deisch
Dieus  Diu
differenza  difarènza
duer  duai
dumengia  dumengia
dumiec  dumei
ei  è
ein  ain
emplenir  ampleni
empristar  amprestè
en  ain
enconuschent  enconuschaint
endadens  aindedains
endamen  andemain
endirar  andira
ensemen  ansiamen
enta  ainta
entrar  antra
envidar  anvida
enzatgei  anzatgéi
eri  ari
fai  fo
fel  fèl
fermar, fermein  ferma, fermain
finiastra  fenestra Siara la fenestra!
fiera  feira
figliel  feglegl
flugi  flugi
fontauna  fontauna
freid  fraid
fundament  fundamain
fuorcla  furcla
fuorn  furn
gada  ieda
gartegiar  gartegiè
gassa  giassa
Gediu  Gediu
geina  gaina
gentar  genta
gerau  gerau
gievgia  geivia
giuventetgna  giuvantetgna
glieud  gliut
gonda  gionda
Gonda  Gionda
graun  graun
grev  greiv
guota  gueta
enguttar  enguta
ha  o
haver  avai
ier  eir
iev  eiv/uvs
influenza  influenza
inimitg  inimitg
ischiu  ischiu
izun  uzun
jeu  ju
lag  lac
launa  launa
legramein  legramain
lenn  lenn
lenna  lenna
leu  lo
lev  leiv
leventa  lavanta
lidimè  lidimè
lieur  liur
ligiar  liè
ligiom  liom
ligiongia  liongia
luentar  luenta
magliar  magliè
magnuc  magnuc
marcau  martgau
marcladira  marcladira
marenda  marianda
maun  maun
Medel  Meidel
meder  méider
mei  mè
mèl  mégl
mesa  miasa
mesaun  masaun
miedi  miedi
miervi  miervi
mischla  mischla
moviment  movimain
mulestus  mulèstus
mussament  mussamain
Mustér  Mustair
naschientscha  naschientscha
neidi  naidi
ner  nair
neu  no
nevs  néivs
niev  néiv
nuorsa  nursa
nuot  nuèt Quai fo nuet.
pagar  piè
parents  parians Té as biè parians.
paterlier  paterleir
patrun  patrun
paun  paun
pazienzia  pazienzia
peda  péida
pender  piander
per pr
péra  paira
perdanonza  pardanonza
perdegar  pardegiè
perschunier  parschuneir
pertgei  pertgé
pervia  pervia
pigiament  pegemain
pitir  piti
piztgar  piztgè
plaga  plaia
plascher  plaschai
plazzament  plazzamain
pli  plé
plievgia  pleivia
predicant  pradicant
preit  prait
prer  preir
preschientscha  preschientscha
priedi  préidi
priel  prégl
primavera  prmevera
provediment  provadimain
prudientscha  prudientscha
puder  pudai
pugniera  pugneira
puorla  purla
pusmaun  pusmaun
puspei  puspè
quendisch  quindisch
remegliar  ramagliè
rieven  reivan
risdar  rasda
rontsch  rontsch
rugar  ruiè
ruosna  rùsna
sabientscha  sabientscha
saltar  suta
santeri  sontari
saung  saun
saver  savai
scala  stgèla
scher  schai
schui  schui
schuiala  schuiala
schumallins  schumalins
schurmigiar  schurmegiè
scua  scua
segar  siè
sempel  sempel
sentiment  santimain Ell’o buns sentimains.
sentir  santi
settember  satiamber
si  sé
siado  sédo
siglir  sagli
sin  sèn
smuldir  smaladi
spieghel  spéghel
spiel  speil
spigia  spia
spitgar  spatgè
sternem  starnem
stierl  stierl
stizun  stizun
stuer  stuai
suenter  sianter Sianter main nus o Mustair.
suga  suia
sunscha  sungia
suoschna  sunscha
suprastonza  suprastonza
surlischar  surlaschè
talent  talen
tardent  tardien
tauna  tauna
tedlar  tacla
tei  té
temer  tumai
tempra  tiampra
temprament  tampramain
temps  tiams
tener  tanai
tgei  tgéi
tievi  teivi
tiu  tiu
ton  taun
tratsch  tratsch
tschaguola  tschagùla
tschenghel  tschaingal
tschera  tschaira
tscherescha  tschareischa
tscheu  tscho
tschiel  tschiel
tschien  tschien
tuor  tur
tuos  tus
tussegar  tussegiè
uaul  uaut
udir  udi
uestg  uestg
uffiern  uffiern
ugau  uiau
unviern  unviern
uolp  uelp
uorden  urden
uors  uers
uost  uest
ustier  usteir
utschi  utschi
va  vo
vargar  vargè
veder  veider
venter  vianter
ver  vair
viadi  vièdi
vieu  viu
vieua  viua
viseta  vaséta
vonza  vonza
zatgei  zatgéi
zavrar  zavra
zuola  zula
zuolc  zulc