Tscheiver

TSCHGS25 1

Il better schibas s’udeva tiel tscheiver tuatschin vegl. Oz ei il tscheiver da tut in’autra tempra, il til e las musicas da tscheiver giogan in impurtonta rolla. Las midadas ein succedidas els onns 1970/1980.

Tscheiver vegl – il tscheiver d’avon onns
Tscheiver niev – il tscheiver dapi ils onns 1970
La musica da tscheiver „Ils Vagabunds„, fundada 1986
La musica da tscheiver „Rambus“ fundada 1988

Better schibas en Tujetsch
(tenor notizias da pader Baseli Berther, Rueras/Dieni)
Ils buobs gronds fagevan si in caset suenter scola. Fagevan beffas grend ils vers e remas suenter las schibas: mettevan adina ensemen in bien mat ed ina da pauc. Ils menders (buobs da 15–17 onns) purtavan ora si las schibas; ina bun’ura si. Cun els mavan era mats pli giuvens. Survegnevan lu persuenter dallas mattauns patlaunas cun péz e groma. Da pader Martin tergevan ei buca pli schibas (Riedi Martin 1799–1804 a Rueras). La lenna mettevan ei si sut casa da mistral Gieriet. Sch’ei fageva propi schliataura sche mavan ei buc. In um vegl cumprava giu dals buobs per enzacons bluzghers (1 bluzgher = 2 1⁄2 raps).
Better schibas bettevan ei adina l’emprema dumengia da Cureisma; tergevan fetg ad ault, siglievan giu ella neiv. – A trer schibas mavan ei suenter rusari ed ei cuzzava tochen circa las diesch ed en casa tochen mesanotg. – Fagevan la groma en casa da Gion Fidel Berther; il vin cumpravan ils mats en in fessli e mettevan si el en davos pegna. – Giachen Andriu Sievi, ch’era staus bia en Tiaratudestga e fatg bia daners scheva: «Mû, quai co è in bi tscheiver, mo scû quel dil Kaiser s’el aunc ditg bétg!»
Anno 1850 tergevan ei aunc schibas en Tujetsch. A Sedrun tergevan ei era schibas = sur Sedrun si. – Dad in ei ina ga la schiba siglida en santeri. Quel ei morts quei onn; epi han ei calau. – Ei duvravan per trer schibas, lontschas da lenn, liungas, osum in fier. Per las schibas procurava mintgin sez. Ei tergevan eninaga biaras.
Bettevan schiba ora sur Giassa. Ils buobs mavan per las casas per plèders da paun e tergevan ora caset. Suenter rusari mavan ils buobs e mats cun ina latta uliva tier in meister e resgiavan giu 4–5 apistects (?) da buis. Duas, treis schibas e pli biaras era pli nobel. Cura ch’ellas ardevan pauc fagevan ei beffas. – Quei onn (?) negin prer, vegneva en in pader dalla claustra. Quel ha viu ils buobs che fagevan si il caset e detg: «Fuss meglier che vus havesses dau quella buna lenna ad ina paupra femna!» –
Leci Muggli, ius ora si e derschiu la lenna suenter rusari. Calau lu sin quei. L’emprema sonda da Cureisma:
Pigliei quellas bialas schibettas
– en num dil Tscheiver
– en num da quei bi pèr (epi greva quel che veva la megliera vusch ils nums dil mat e dalla matta).
Ei mettevan ensemen enqualga per far per far, ni era per far igl asen; ei deva enqual hip!
Ils mats mavan quella sera ell’ustria tier mistral Venzin, ni tier mistral Gieriet. Als buobs gronds schevan ei: Sche vus leis vegnir, sche zatgei dein nus! Lu devan ei ad els (als buobs) «ina miasa vin», ni miez quercil vinars epi stuevan ei ira en in’autra casa e fagevan dar in paun e stevan lu si legher. (Ils buobs mavan buc adina.)
Pli daditg mavan ei vi Plaun Vallatscha, a Sedrun mavan ei si sul vitg ed a Camischolas sin Crest d’Acla.
Leci rudè resgiav’ora las schibas. – Ils davos dis da tscheiver stermenavan ellas per la neiv enagiu (buca ell’aria) mettevan empau strom giufuns.
Ina al tscheiver,
ina al prèr,
ina al mistral ed al gerau

epi allas mattauns.
Mettevan giu tuts.
Il davos mava la schibetta cul vers:
Pigliei quella schibetta da Gion Balli Ticatac.
E Madleina dil nas plat.
Suenter devan las mattauns groma e patlaunas cun péz.
Notizias ord Biblioteca romontscha dalla claustra da Mustér.

TSCHD0108