Il vischinadi Sedrun

Partenza

Entir cudisch en fuorma digitala
Gion Antoni Aluis Hendry – il Luis
Calger Historia dalla schlatta
e famiglia Hendry
Tarcisi Hendry 2020

PAGINAS NOVAS
– Ustria a Bugnei
– Denter idilla e paupradad
– Recepts romontschs/americans
– In’aventura americana
– Tschamut e sia historia unica
– Avon 65 onns – 1951: Neiv gronda
– Unviern 1951 da Gion Antoni Venzin
– La construcziun dalla via 1860-1864
– Quens dils onns d’uiara
– Historia dalla scola (versiun nova)
– Il vischinadi da Sedrun
– Il vischinadi da Camischolas
– Il vischinadi da Surrein
– Tratga da pors Sedrun/Gonda
– Tratga da biestga Cavorgia
– Tratga da biestga Sedrun
– Societad da nuorsas Rueras
– Giuventetgna Rueras
– Cumpignia da mats
– Uniun da gimnastica Sedrun
– Diari Vigeli Giusep Beer
– Clutger-baselgia da Rueras
– Isonzas e cronica da Rueras
– Register dalla pleiv da 1881
– Il chischner
– Sontget Sontg’Antoni
– Sontget dils Gedius
– Tscheiver
– Brevs e plaids
– Tujetsch 2008
– Pleiv Tujetsch
– Rapports da vischnaunca
– Remarcas e notizias da PBB
– Fein a pastg
– Protocols da vischnaunca e cussegl
– Temps da pastur
– Uniun da Lourdes
– Confraternitad da s.Giachen
– Il Hotel Alpsu a Sedrun
– Document 1786 (Tschamut)
– Vischinadi da Tschamut
– Brevs d’Aluis Monn 1861-63
– Dil teater en Tujetsch
– La votaziun da 1938
– Latg e mèl flessegian
– Cronica tuatschina
– Grippa d’anno 1918
– Gottard encunter Lucmagn
– La vischala, il hafner da Bugnei
– L’influenza dils anno 1890
– Il vischinadi da Gonda
– Uniun da cura e traffic
– Ils ufficials
– Il Run da Sedrun
– Nodas casa
– Chor mischedau Rueras
– Register Archiv Pleiv Tujetsch
– Register digl Archiv communal
– Colonna dagid Tujetsch
– Ufficials
– Barschament da Selva
– Sten Nair – Sten Alv
– Il Drun da Cuolm da Vi

En quei che appartegn la schlatteina humana sai jeu dir, senza vuler flattar, ch’ils Tujetschins san vegnir quintai ella classa dils pli bials carstgauns dallas muntognas. Els ein da naschientscha bials carstgauns cun ina emperneivla colur alv-cotschna. Carschend si sespiarda denton la bellezia dalla natira tier biars, perquei ch’ins datga memia pauc la propertad vid ils affons, metta pauca peisa sin buns letgs, ventilescha buca las stanzas, fa quasi mai bogn, lai tractar, alzar, purtar e curdar els da tattas veglias.
Pader Placi a Spescha

Uoppen de Putnengia
Igl uoppen dalla vischnaunca ei in ligiom restont tiel casti da Putnengia, l’auter las restonzas, las miraglias veseivlas a Dieni. Igl onn 1939 ei la vischnaunca stada representada cugl uoppen dils de Putnengia alla exposiziun naziunala a Turitg. Cugl onn 1947 ei igl uoppen daventaus ufficilas per Tujetsch. Igl uoppen original sesanfla ella sala da dertgira ella Cuort Ligia Grischa a Trun. Egl original ei la punt denter las duas tuors empau pli cuorta.

Els onns 1950-1960 da nies tschentaner entscheiva la revoluziun sexuala ella Val Tujetsch. Meglieras aspectativas economicas lubeschan da far l’amur pli libramein. Las concepziuns prenupzialas s’augmentan sur 25% – l’illegitimitad a 2,5%. «Ina letg senza affons ei sco ina casa senza tetg». Tut ils maridai che spitgavan buc aunc, savevan tgei ch’els vevan da far. Mo in ni dus affons tunscheva lu nuota. Ei para ch’in cert diember vegneva pretendius. Perquei che pli tard ch’ina dunna maridava, pli fetg festginava ella da survegnir affons. La fritgeivladad dallas Tuatschinas ei adina stada fetg gronda. Tochen avon trent’onns naschevan intragliauter 6 affons en ina lètg – en quella vegliadetgna da maridar da 26- 27 onns ina detga massa!
Gieri Venzin Das Tujetsch von 1880 – 1980

Prospect e placat digl onn 1932. Dapli: Uniun da cura e traffic e Turissem

Brevs e plaids

Museum La Truaisch, Sedrun

Sedrun e Gonda fuorman il liug principal dalla Val Tujetsch. Gonda schai el vest. Ils dus vitgs vegnan taglia empermiez entras il Run.

(Lexicon historic) Liug principal e center administrativ dalla vischnaunca politica da Tujetsch. Domicil dil museum e center da scola (cun Rueras). La baselgia da sogn Vigeli, menziunada per l’emprema gada il onn 1205, ei la baselgia principala dalla val ed il liug da sepultura dalla val. Sedrun/Tujetsch era probablamain gia avon igl onn 1205 ina pleiv. Tochen igl onn 1491 veva la claustra da Mustér la collatura, allura ei la pleiv vegnida incorporada alla abbazia. Entuorn 1850 ha Lucas Cavegn schau ereger gl’emprem hotel a Sedrun (Hotel Cruna). Alla fin dil 19avel tschentaner han oravontut ses descendents iniziau il svilup turistic en Tujetsch. Denter 1914 e 1956 ein vegni construi sis hotels en la val, quater da quels a Sedrun/Gonda. All’entschatta dil 19avel tschentaner arrivan ils emprems turists da skis. La scola da skis a Sedrun, fundada il 1929, ei ina dallas empremas en Svizra. Igl onn 1947 ei vegniu construiu gl’emprem runal a Sedrun/Niregl. Suenter igl onn 1960 han la hotellaria e la parahotellaria fatg in svilup rasant. Sut Sedrun/Gonda sesanfla l’entrada al tunnel da basa dil Gottard.

Protocols
Cudisch da protocols per il vischinadi Sedrun 3 d’avrel 1945 – 28 d’october 1955
Cuntegn gliesta da pindrers, pagas da pasturs; pustretschs …

Cudisch da protocols „Vischins Sedrun“ naven dils 3 da december 1953 – 5 da fenadur 1997

Documents
Gliesta da vischins, luvrers e mistergners Sedrun 1975
Il cauvitg sia lavur ed obligaziuns visavi la vischnaunca 1971
Regulativ dil vischinadi Sedrun 1954