Crusch a Zarcuns
Crusch a Zarcuns sin casa da Stefania Schmid-Monn
Cruschs da lenn, metal e crap accumpognan nossa veta. Ina tut apartia crusch sesanfla a Zarcuns. Als pli biars ei quella enconuschenta sco regurdientscha alla lavina digl onn 1749 cun la destrucziun d’ina gronda part dil vitg da Rueras e priu la veta a varga sisonta persunas da tutta vegliadetgna.
Pader Baseli Berther noda il suandont davart la crusch a Zarcuns en sia ovra „A Camischolas“:
Nus alzein ils egls envi. Ei para sco nus udessen la ramur ed il fraccass dalla lavina dall’Ondadusa. Ella vegn cun furia encunter Zarcuns e satiara sur Giachen Biart, plevon da Sedrun, cun tschun autras persunas: Giusep de Medell (il davos da quella schlatta), Casper Durschei, Sep Maria Caviezel, Onna Maria ed Onna Barla, feglias da Giachen Berther. Plevon Biart, numnaus silsuenter sur Giachen dalla lavina, leva purtar cun quels treis umens gl’emprem agid als vischins da Rueras tier la terribla catastrofa dils 6 da fevrer 1749 ed ein daventai sez ina heroica unfrenda da carezia proximala ed han augmentau la profunda consternaziun dall’entira vallada. Ina gronda crusch lenn, fermada vid la casa da Sep Antoni Schmed a Zarcuns, da maun sura, nua che la via menava pli daditg speras ora, regorda aunc ozildi vid quella stermentusa disgrazia. – „Sur Biart haveva giu benediu la platta dil barlot si Caschlè e grittentau cheutras sil pli ault grad las strias, che han giu engirau perpetna vendetga sil mument senza stola ed ussa pudiu menar atras lur plan, purtond neutier massa neiv e stuschond quella encunter Zarcuns. – Stuschei, stuschei avon che s. Giachen greschi!“ aschia raquentan fablas e detgas da Tujetsch . . .
La crusch a Zarcuns ei atgna e singulara per nossa val e regiun. Igl ei ina aschi numnada „crusch
arma cristi“. Il plaid latin arma ensiara il plaid armatura che munta uaffens ed armas cun las qualas Jesus ei vegnius crucifigaus. Aschia vegn l’entira crucifigaziun da Cristus documentada vid la crusch sco in cudisch da maletgs. Antruras oravontut per ils carstgauns che savevan ni leger e scriver.
Requisits che han giugau ina rolla duront la crucifigaziun vegnan aschia presentai vid la crusch. Cheu vesan ins ils quadrels, cun ils quals ils schuldai romans han partiu il vestgiu da Jesus; il calisch; las lontschas; la spungia; il marti; las guotas ed ina zaunga. Lu il tgiet, che ha cantau treis gadas; la scala e la gheisla.
Dapi primavera (2001) sepresenta la crusch en niev vestgiu. Ils onns vevan fatg il siu e la crusch fuva daventada macorta entras ils vents, plievgia e dracca. Cun agid dil Forum cultural Tujetsch che ha organisau la restauraziun e mirau per las finanzas paradescha ussa ina biala crusch giud casa a Zarcuns. Engraziament meretan tut quels che han susteniu, oravontut ils donaturs ed ils umens dil schurmetg civil che han fatg la lavur da transport e montascha.
A tuts: Fagei ina viseta a Zarcuns!
