Da cristallas e cavacrappa en Tujetsch
 |
Per crappa massel jeu bugen da Gion Antoni Hitz, Rueras (1873-1955) ed Alfons Maissen, Cuera Cristals e cavacrappa da Vigeli Berther, Sedrun (1922-1997) cumpariu 1987 en Tujetsch – igl andament da sia historia Dils cavacristallas en: Discuors sur mistregns e mistergners en Tujetsch dil 18 e 19avel tschentaner da Victor Berther, Rueras (1915 – 1994) Daco ei il cavar cristallas per entgins pli bia che mo in hobi? da Caduff Simon, Sedrun Tuttas quater lavurs ensemen:  Cavacrappa e cavar crappa |
Pader Placi a Spescha ei buca staus per nuot ella val sco caplon. El han las muntognas e las cristallas fascinau. La Val 
Tujetsch ha el carezau, scriva el gie ina grondiusa lavur sur da quella igl onn 1806. Gia avon 8000 onns ei vegniu tschercau quarz per crear ils pli differents uaffens. Alla Fuorcla da Strem silla vart uranèsa ei vegniu anflau in fuorn cun ils mussaments. Fortunat Sprecher von Berneck documentescha ch’ins anfli bia cristagls ella Val Tujetsch e quei en ina scartira digl onn 1617. Viaden ell’emprema mesadad dil 19avel semuossan ils emprems tuatschins ch’enqueran cristallas. En l’autra mesadad sto la vischnaunca reglamentar il cavar e fixar ina taxa. Secapescha mava ei pils cavacrappa indigens per ina entrada accessorica. Quella occupaziun sin quella moda ha cuzzau ditg viaden el 20avel tschentaner. Lu ein era ils specialists da minerals sefatgs valer ella val, quei cun promoziun da mineralogs jasters. Encunter la fin dil 20avel ei il cavarcrappa plitost daventau in hobby ed ils cavacrappa tgiran bellezia collecziuns a casa. Ina gronda part dallas pli preziusas anfladas ein da contemplar el Museum La Truaisch, Sedrun.
Davart il crap tuatschin plaida la lavur da .U. Bambauer: Wanderungen durch Berg und Gestein im Tujetsch, ediziun dalla Vischnaunca Tujetsch (3a ediziun 2000).
La gronda anflada da quarz brin el syenit dalla Val Giuv
Text da Victor Sialm-Bossard
Igl uost 1996 fan ils dus frars Luis e Damian Curschellas l’anflada da lur veta, ina anflada da quarz brin extraordinaria. La scartira en tudestg dat ina maletg digl ir per crappa, dalla lavur e persenta ils dus cavacrappa che derivan ord ina famiglia cun tradiziun d’ir per cristallas.
Quarz e Calcit (Tunnel da basa Gottard)
Scartira dil 17avel tschentaner: Im Tavetscher Thal grabe man vil Kristall auss der Erden …
